دایرةالمعارف ریفاینری طلا

تعریف جامع پالایش طلا، انواع روش‌های Refining، تکنولوژی‌ها، استاندارد LBMA، طراحی کارخانه و مقایسه ۷۰ کشور

---

۱. مقدمه — چرا دایرةالمعارف ریفاینری طلا ضروری است؟

پالایش طلا (Gold Refining) یکی از استراتژیک‌ترین، سودآورترین و حساس‌ترین حوزه‌های صنایع معدنی و فلزات گران‌بهاست. برخلاف ظاهر ساده شمش طلا که تنها یک قطعه فلزی زردرنگ به نظر می‌رسد، پشت این محصول نهایی فرایندی پیچیده، چندمرحله‌ای، علمی و کاملاً استانداردشده نهفته است.

طلا در طبیعت به‌صورت:

• سنگ معدنی (Refractory, Free Milling, Sulfide Ore)
• کنسانتره (Concentrate)
• شمش ناخالص (Dore Bar)
• قراضه جواهرات
• الکترونیک و بردهای پیشرفته
• لجن آندی (Anode Slime)
• غبار کوره‌ها و اگزوز صنعتی

یافت می‌شود و هیچ‌یک بدون پالایش، قابلیت فروش رسمی و بین‌المللی ندارند.

بازار جهانی طلا یکی از منظم‌ترین و سختگیرترین بازارهای دنیا است.
معامله طلای پالایش‌نشده تقریباً ناممکن است و فقط شمش‌های استاندارد با خلوص مشخص و تأییدشده اجازه ورود به چرخه جهانی را دارند.

اینجاست که ریفاینری (Refinery) نقشی حیاتی پیدا می‌کند.

---

۲. ریفاینری طلا چیست؟ تعریف جامع و چندلایه

برای اینکه دایرةالمعارف کامل باشد، باید ریفاینری را در چند سطح تعریف کرد:

۲.۱ تعریف فنی (Technical Definition)

ریفاینری طلا یک واحد مهندسی–شیمیایی است که طی آن:

• طلا از ناخالصی‌های فلزی و غیر فلزی
• با استفاده از روش‌های حرارتی، شیمیایی، الکتروشیمیایی، کلری، اسیدی و فیزیکی
• جدا شده و به خلوص استاندارد جهانی بین 995 تا 999.99 تبدیل می‌شود.

۲.۲ تعریف اقتصادی (Economic Definition)

ریفاینری یک مرکز خلق ارزش افزوده است.
چون ارزش طلای پالایش‌نشده با پالایش‌شده بین ۲٪ تا ۱۰٪ اختلاف دارد.

۲.۳ تعریف صنعتی (Industrial Definition)

ریفاینری یک کارخانه چند بخشی شامل:

• خط ذوب
• خط اسید
• خط کلر
• واحد الکترولیز
• آزمایشگاه Fire Assay
• سیستم فیلتراسیون و اسکرابر
• بازیافت فلزات گروه پلاتین (PGMs)
• واحد شمش‌ریزی و برندینگ

است.

۲.۴ تعریف تجاری (Commercial Definition)

ریفاینری نقطه اتصال:

• معدن
• کارخانه
• بانک
• بورس جهانی
• سرمایه‌گذاران
• تولیدکنندگان جواهر
• بازارهای بین‌المللی

است.

۲.۵ تعریف لجستیکی و زنجیره تأمین

ریفاینری بخشی از Traceable Supply Chain است:
استاندارد جهانی که مسیر طلای استخراج‌شده تا شمش نهایی باید کاملاً شفاف باشد.

۲.۶ تعریف از نگاه استانداردهای بین‌المللی

طبق LBMA، ریفاینری باید:

• منشأ طلا را بررسی کند
• استانداردهای ضدپولشویی را اجرا کند
• آزمایشگاه تخصصی داشته باشد
• خطای اندازه‌گیری کمتر از ۰٫۰۰۰۱٪ داشته باشد
• زنجیره ارزش را ثبت کند

۲.۷ تعریف از نگاه سرمایه‌گذار

ریفاینری یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و با ریسک پایین است که بازگشت سرمایه (ROI) آن بین ۱ تا ۳ سال است.

۲.۸ تعریف محیط‌زیستی

ریفاینری باید:

• بازیافت اسید انجام دهد
• انتشار گازهای کلر و اسید را صفر کند
• پساب را تصفیه کند

۲.۹ تعریف امنیتی–حفاظتی

ریفاینری یک مرکز فوق‌امنیتی با سیستم‌های:

• CCTV
• انبار Vault
• سیستم وزن‌کشی دیجیتال
• کنترل دسترسی

است.

۲.۱۰ تعریف فلسفی–اکوسیستمی

ریفاینری قلب صنعت طلا و نقطۀ اتصال استخراج، علم، فناوری، بازار و سرمایه‌گذاری است.

---

۳. طلا چگونه وارد ریفاینری می‌شود؟ آشنایی با خوراک

خوراک ریفاینری یعنی هر ماده‌ای که حاوی طلا باشد. این مواد شامل:

۳.۱ Dore Bar – شمش ناخالص معادن

وزن: ۵ تا ۳۰ کیلو
عیار: ۵۰٪ تا ۹۵٪
این شمش از معادن تولید می‌شود و اصلی‌ترین خوراک پالایشگاه‌های بزرگ جهان است.

۳.۲ کنسانتره طلای سولفیدی

عیار: ۲۰ تا ۳۰۰ گرم بر تن
نیازمند روش‌های اکسیداسیون، کلریناسیون یا Bio-oxidation.

۳.۳ جواهرات و قراضه طلا

عیار: ۱۸K, 20K, 22K
همراه با مس، نقره، روی و قلع.

۳.۴ لجن آندی (Anode Slime)

محصول جانبی الکترورفاینینگ مس و نیکل
یکی از غنی‌ترین منابع طلا، نقره و پالادیوم.

۳.۵ ضایعات الکترونیک

دارای طلا، نقره و پالادیوم
نیازمند عملیات شیمیایی پیشرفته.

۳.۶ خاک‌های اکتشافی کم‌عیار

برای پالایشگاه‌های کوچک مناسب نیست؛ نیاز به فرآوری اولیه دارد.

---

۴. روش‌های پالایش طلا (Refining Methods) – تحلیل کامل

این بخش یکی از مهم‌ترین قسمت‌های دایرةالمعارف است.

۴.۱ پالایش با اسید (Aqua Regia) — متداول‌ترین روش دنیا

مراحل:

1. حل‌کردن طلا در تیزاب
2. رسوب‌دهی با SMB
3. فیلتراسیون
4. شست‌وشوی اسیدی
5. خشک‌کردن
6. ذوب نهایی

مزایا:

• خلوص بالا (999.8 تا 999.99)
• تجهیزات ساده
• هزینه کم
• مناسب جواهرات و Dore Bar

معایب:

• تولید بخار اسیدی
• نیاز به سیستم اسکرابر
• زمان‌برتر نسبت به Miller

---

۴.۲ پالایش کلری (Miller Process)

مراحل کار:

• دمش گاز کلر داخل طلای مذاب
• تشکیل کلرید فلزات ناخالص
• جداشدن ناخالصی‌ها

مزایا:

• سرعت فوق‌العاده
• مناسب ظرفیت بالا
• هزینه عملیاتی کم

خلوص:

995 تا 999

---

۴.۳ پالایش الکتریکی (Electrorefining)

شرح:

طلا در سلول الکترولیز حل می‌شود و روی کاتد خالص رسوب می‌کند.

مزایا:

• خلوص بسیار بالا (999.99 – 4N)
• بازیافت نقره، پلاتین، پالادیوم
• کنترل عالی

معایب:

• تجهیزات گران‌تر
• نیازمند آزمایشگاه دقیق

---

۴.۴ پالایش القایی–ترمال (Thermal Induction Refining)

• ذوب با کوره القایی
• افزودن نیترات یا فلکس
• شلاق‌دادن مذاب
• جداکردن سرباره

مناسب شمش‌های متوسط و ضایعات صنعتی.

---

۴.۵ رزین‌های یونی (Ion Exchange Resin)

روش فوق‌مدرن برای طلاهای بسیار کم‌عیار و محلول.

ویژگی:

• فوق‌العاده دقیق
• صنعتی در ژاپن و کانادا
• کیفیت 4N

---

۴.۶ Bio-Oxidation (زیست‌اکسیداسیون)

برای کنسانتره‌های سولفیدی
در آفریقا و استرالیا رواج دارد.

---

۴.۷ مقایسه جامع ۷ روش اصلی پالایش (جدول کامل)

روش	خلوص	هزینه	سرعت	مقیاس	مواد ورودی
Aqua Regia	999.8–999.99	کم	متوسط	کوچک–متوسط	جواهرات، Dore
Miller	995–999	بسیار کم	بسیار زیاد	بزرگ	Dore
Electrorefining	999.99	متوسط	کم–متوسط	متوسط–بزرگ	Dore
Induction	995	متوسط	زیاد	کوچک	شمش و ضایعات
Ion Exchange	999.99	بالا	کم	صنعتی	محلول
Bio-Ox	—	متوسط	کم	بزرگ	Sulfide Ore
Fire Refining	990–995	کم	زیاد	متوسط	ضایعات

---

۵. استاندارد LBMA – سختگیرانه‌ترین استاندارد طلای دنیا

LBMA (London Bullion Market Association) استاندارد Good Delivery را تعریف می‌کند.

۵.۱ الزامات کلیدی:

• حداقل خلوص 995
• وزن شمش: 350 تا 430 اونس
• ابعاد مشخص
• شماره سریال
• لوگوی رسمی
• گواهی Traceability
• رعایت Anti-Money Laundering
• گزارش سالانه پایدارسازی (Sustainability)

۵.۲ چرا مهم است؟

• تنها طلای دارای LBMA اجازه معامله در سطح جهانی دارد.
• بانک‌ها و بورس‌ها فقط شمش LBMA می‌پذیرند.
• قیمت فروش شمش بدون LBMA تا ۴٪ پایین‌تر است.

۵.۳ چگونه ریفاینری عضو LBMA می‌شود؟

۱. تولید سالانه بالای ۱۰ تن
۲. کیفیت پایدار
۳. آزمایشگاه معتمد
۴. ممیزی ۱۲ ماهه
۵. همکاری با یک Refinery Sponsor

---

۶. طراحی کارخانه ریفاینری طلا (Engineering Design)

این بخش بسیار پول‌ساز است چون دقیقاً نیاز سرمایه‌گذاران است.

۶.۱ اجزای اصلی کارخانه

• واحد دریافت و وزن‌کشی
• خط ذوب اولیه
• واحد خردایش و پودرگیری
• راکتور تیزاب (Acid Reactor)
• اسکرابر گاز
• فیلترپرس
• خشک‌کن صنعتی
• کوره الکتریکی
• واحد Casting (ریخته‌گری شمش)
• آزمایشگاه Fire Assay
• انبار Vault
• اتاق امنیتی و CCTV
• اتاق برق و Power Supply
• واحد کنترل PLC و SCADA

---

۶.۲ ظرفیت‌های مختلف کارخانه

1. کارخانه کوچک → ۲۵ تا ۱۰۰ کیلو در روز
2. کارخانه متوسط → ۱۰۰ تا ۵۰۰ کیلو در روز
3. کارخانه بزرگ → ۱ تا ۲۰ تن در روز
4. کارخانه Mega Refinery (مدل دوبی) → ۵۰ تن در روز

---

۶.۳ جانمایی مهندسی کارخانه (Layout)

• خطوط اسید باید در بخش Downwind باشند
• انبار Dore باید نزدیک واحد ذوب باشد
• آزمایشگاه Fire Assay باید جدا و ایزوله باشد
• سیستم اسکرابر باید بالای ساختمان اسید باشد
• بخش Casting به‌صورت Clean Room طراحی شود

---

۷. مقایسه ۷۰ کشور از نظر مدل پالایش طلا

این بخش بهینه‌سازی سئو + یک محتوای بی‌رقیب است.

۷.۱ کشورهای دارای ریفاینری کلاس A (بزرگ و LBMA)

• سوئیس (Metalor, PAMP, Valcambi)
• انگلیس
• آمریکا
• ژاپن
• ایتالیا
• آلمان
• استرالیا
• کانادا
• آفریقای جنوبی

۷.۲ کشورهای دارای ریفاینری متوسط

• چین
• روسیه
• ترکیه
• سنگاپور
• امارات
• کره جنوبی
• قزاقستان
• ازبکستان
• تایلند

۷.۳ کشورهای دارای ریفاینری کوچک یا در حال توسعه

• ایران
• هند
• مغولستان
• اکوادور
• پرو
• عربستان
• مصر
• تانزانیا
• غنا
• ماداگاسکار
• فیلیپین
• مالزی
• میانمار
• اتیوپی
• زامبیا
• زیمبابوه
• و…

۷.۴ کشورهای بدون ریفاینری (صادرکننده خام)

• افغانستان
• یمن
• سوریه
• کشورهای کوچک آفریقایی
• بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی

---

۸. چرا برخی کشورها قدرتمندترند؟

۸.۱ وجود سازندگان تجهیزات (مثل ایتالیا و آلمان)

۸.۲ سرمایه‌گذاری در فناوری‌های High-Tech

۸.۳ قوانین شفاف و پایدار

۸.۴ حضور در بازارهای جهانی (LBMA, CME)

۸.۵ حجم تولید معدن

---